فایل های دانشجویی

پایان نامه - بررسی رابطه بین قیمت سهام، نرخ ارز و در آمدهای نفتی در ایران

دسته بندي : اقتصاد
چکیده: یکی از موضوع های مورد توجه و تأثیرگذار در مسائل اقتصادی بازار دارایی هاست . از سویی دیگر از جمله موضوع های مهم که به گونه ای گسترده در اقتصاد کلان مطرح است ، تاثیر درآمدهای نفتی بر متغیرهای کلان اقتصادی است . در این تحقیق رابطه درآمدهای نفتی با قیمت دارایی¬ها شامل قیمت سهام و نرخ ارز مورد بررسی قرار گرفت . بدین منظور با استفاده از مدل خودرگرسیون برداری (VAR) ، و داده های فصلی سال های 1401-1380 به بررسی رابطه درآمدهای نفتی با متغیرهای نامبرده پرداخته شد . نتایج حاکی از آن است که درآمدهای نفتی سهم قابل قبولی از تغییرات قیمت سهام و نرخ ارز را توضیح می¬دهد و یکی از عوامل مهم برای توضیح نوسانات این متغیرها به حساب می آید . واژگان کلیدی : درآمدهای نفتی ، بازار دارایی ها ، قیمت سهام ، قیمت ارز، مدل خودرگرسیون برداری (VAR) مقدمه گرچه آغاز فعالیت صنعت نفت در ایران به کشف نفت در چاه شماره 1 در 5 خرداد 1287 بر¬می¬¬گردد، اما قبل از آن نیز فعالیت¬های اکتشافی در برخی نقاط صورت گرفته بود. از آن جمله به فعالیت شرکت Hotz در دالکی (1884) و فعالیت شرکت معدن ایران در حوالی قشم (1892-1893) می¬توان اشاره کرد. هیچ¬کدام از این فعالیت¬ها منجر به کشف نفت نشد تا اینکه در سال 1901 "ویلیام ناکس¬دارسی" توانست امتیاز اکتشاف، استخراج و فروش نفت را در سرتاسر ایران به جز مناطق هم¬مرز با شوروی سابق، به مدت 60 سال به دست آورد. "دارسی " عده¬ای را به سرپرستی "ریتولدز " روانه ایران نمود. این گروه در مناطق مختلف از جمله "چپا¬سرخ" در شمال قصر¬شیرین (1903)، "ماماتین " در شرق رامهرمز (1906 -1907) به فعالیت اکتشافی پرداختند که هیچ یک از یافته¬های آنها منجر به تولید نفت اقتصادی نشد. نیاز دارسی به سرمایه بیشتر برای ادامه کار، سبب شد تا "شرکت نفت برمه " به تشویق دولت انگلیس به کمک دارسی بشتابد (1905) و شرکتی را تحت عنوان سندیکای امتیازات تاسیس کنند. پس از تغییر مکان دکل¬ها از رامهرمز به میدان "نفتون" (نام قدیم مسجد سلیمان) ریتولدز به حفر دو حلقه چاه اقدام کرد که چاه شماره 1 در عمق 356 متری در 5 خرداد 1287 و چاه شماره 2 در عمق 308 متری به نفت رسید و صنعت نفت در منطقه خاور¬میانه متولد گردید. یک سال بعد از کشف نفت، سندیکای امتیازات تبدیل به شرکت نفت انگلیس و ایران شد (دخانی، 1387). تولید و صادرات نفت ایران عملاً از حدود یکصد سال پیش با راه¬اندازی پالایشگاه آبادان آغاز گردید و به تدریج (به جز دوره¬ای کوتاه در جریان جنگ¬جهانی¬دوم و ملی¬شدن¬صنعت نفت) افزایش یافت. تولید نفت ایران در سال 1933 به 180 هزار بشکه در روز و در سال 1937 به روزانه 260 هزار بشکه رسیده بود، لیکن به دلیل آغاز جنگ¬جهانی¬دوم این میزان به 160 هزار بشکه در روز کاهش یافت. با آغاز کار کنسرسیوم، در تولید نفت روندی فزآینده آغاز گردید به طوری که تولید از250 هزار بشکه در روز در سال 1955 به بیش از 5/4 میلیون بشکه در روز تا سال 1973 رسید. در سال 1979 تولید نفت کشور به حدود 6/5 میلیون بشکه در روز رسید. در طول جنگ تحمیلی حداکثر تولید نفت ایران به خاطر بمباران تاسیسات¬نفتی، به میزان 2 تا 5/2 میلیون بشکه در روز بود که مجدداً پس از پایان جنگ به تدریج تولید رو به افزایش گذاشت. در حال حاضر ظرفیت تولید از میدان¬های نفتی خشکی حدود 5/3 میلیون بشکه در روز و از میدان¬های دریایی حدود 600 هزار بشکه در روز برآورد می¬شود. بر اساس برخی آمارها، تولید روزانه متوسط هر چاه در سال¬های قبل از پیروزی¬انقلاب¬اسلامی حدود 26000 بشکه در روز بوده که امروز به حدود 2500 بشکه در روز تقلیل یافته و اکثر میدان¬های بزرگ نفتی ایران مانند "آغا جاری"، "کرنج"، " مارون"، "گچساران"، "بی¬بی¬حکیمه"، " رگ¬سفید" و " اهواز " از نیمه عمر خود گذشته و در دوره افت تولید می¬باشند ¬¬¬¬(امامی، 1390). صنعت نفت یکی از اصلی ترین مزیت¬های اقتصاد ایران به شمار می¬رود به طوری که بخش عمده¬ای از بودجه کل کشور از بخش نفت تامین می¬شود. بنابراین مناسب است که با تکیه بر آن ضمن حفظ استقلال بودجه کشور از درآمدهای نفتی، زمینه توسعه اقتصادی پایدار را فراهم نمود. ایران با داشتن بیش از 58 و 154 میلیارد بشکه ذخیره قابل استحصال هیدرو کربو مایع و همچنین 62 و 33 تریلیون متر مکعب ذخیره قابل استحصال گاز طبیعی، یکی از عمده¬ترین کشورهای تامین¬کننده انرژی جهان است و با توجه به عمر باقیمانده از ذخایر نفت و گاز کشور این جایگاه حفظ خواهد شد. در این میان می¬توان به سه مشخصه مهم اشاره کرد: • موقعیت ممتاز و استثنایی ایران به لحاظ تامین امنیت انرژی جهان. • قرار گرفتن کشور در محل بیضی انرژی (این بیضی شامل 70 درصد منابع نفت و 40 درصد ذخایر گاز جهان می¬باشد). • قرار گرفتن کشور ایران در محل تلاقی سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا. وابستگی ایران به درآمد نفتی در عرصه اقتصاد بین الملل یک روی مساله است، روی دیگر مساله در تعامل امنیت ملی کشور با درآمدهای نفتی، تاثیری است که نفت در عرصه داخلی بر حیات اجتماعی و اقتصادی دارد. متاسفانه باید اذعان نمود که اگر نفت را از اقتصاد ملی خذف نماییم تمام ارکان حیات اقتصادی واجتماعی و حتی سیاسی ما شدیدا تحت الشعاع آن قرار می گیرد. تزریق سرمایه به بخش صنعت، واردات کالاهای اساسی، تامین و دستیابی به تکنولوژی جدید صنعتی و نظامی و تامین انرژی داخلی، وابسته به درآمدهای نفتی است. به عبارتی صریح¬تر امنیت اقتصادی، امنیت اجتماعی و حتی از دیدگاهی فراتر امنیت و ثبات سیاسی کشور تحت تاثیر درآمدهای نفتی و به عبارتی اقتصاد نفتی می¬باشد. بیان مسئله به دلیل متکی بودن بودجه دولتی ایران به درآمدهای نفتی، تغییرات در قیمت نفت تاثیر قابل ملاحظه¬ای بر اقتصاد ایران دارد. در ایران 80 تا 90 درصد در آمدهای صادراتی و 40 تا 50 درصد بودجه سالانه دولت را درآمد¬های نفتی تشکیل می¬دهند. منبع اصلی کمک¬های مالی و یارانه ها، درآمدهای نفتی است. پس درآمد حاصل از صدور نفت خام به طور غیر مستقیم بر دیگر فعالیت¬های اقتصادی نیز تاثیرگذار است(صمدی، یحیی آبادی و معلمی، 1388). درآمدهای نفتی از دو طریق میتوانند فعالیت¬های اقتصادی یک کشور را تحت تاثیر قرار دهند یکی از طریق تاثیر بر طرف عرضه اقتصاد که این تاثیرات اصولا با وقفه نمایان می¬گردند و با تاثیرگذاری بر ظرفیت تولیدی کشور نقش خود را آشکار می¬سازند دیگری از طریق تاثیر بر تقاضای کل می¬باشد که می¬تواند در کوتاه مدت آثار خود را بر فعالیت¬های اقتصادی کشور بر جای گذارد کارشناسان اقتصادی نوسانات درآمد های نفتی را به سود کشورهای صادر کننده نفت نمی¬دانند زیرا با کاهش درآمدهای نفتی این کشورها مجبور می¬شوند تا بر واردات کالا و خدمات محدودیت بیشتری را اعمال نمایند در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران بخش عمده ای از واردات آنها را کالاهای سرمایه-ای و مواد اولیه مورد نیاز بخش تولیدی تشکیل می¬دهند محدودیت اعمال شده بر واردات می¬تواند آثار نا مساعدی بر بخش تولیدی کشور به جای گذارد. نتیجه ی چنین شرایطی، بروز فشارهای تورمی، افزایش نرخ ارز، رکود اقتصادی و افزایش بیکاری در جامعه خواهد بود. افزایش قیمت نفت در کشور های صادر کننده سبب تحریک هر دو طرف عرضه و تقاضا می¬شود. اما به دلیل سیستم های حمایتی در بخش انرژی در برخی کشورها تنها تحریک کننده ی طرف تقاضاست افزایش ناگهانی قیمت نفت تاثیرات مهمی (ترقی سطح قیمت ها افزایش واردات و ایجاد بیماری هلندی) در اقتصاد این کشورها می¬شود (دلاوری، شیرین بخش و بزرگی، 1388).